Jan Sas-Zubrzycki. Architekt, historyk i teoretyk architektury

Książka jest skróconą wersją doktoratu obronionego w marcu 2017 w Instytucie Historii Sztuki UJ.

W rozdziale Stan badań – pełny obraz dotychczasowych badań nad postacią…

Dostęp do niepublikowanych dotąd materiałów pozwolił autorowi na ukazanie niemal pełnej chronologii życia zawodowego profesora Jana Sas-Zubrzyckiego a także wyrazistego obrazu postaci. Cennym efektem badań są zamieszczone w aneksach wykazy wszystkich dzieł architektonicznych i teoretycznych architekat. Bogaty materiał ilustracyjny – ponad 200 ilustracji zawiera reprezentatywny dla treści książki zbiór zarówno zdjęć archiwalnych jak i współczesnych obiektów projektowanych przez Zubrzyckiego. Znalazły się w książce fotografie dokumentów i rysunków, w tym szkiców projektowych wydobytych na światło przez autora z zakamarków archiwów klasztornych. Szczególnie interesujące są unikatowe zdjęcia rysunków z okresu studiów.

Postać przedstawiona jest w wielu wymiarach jako architekt, teoretyk architektury, działacz społeczny, wykładowca akademicki i wychowawca młodzieży. Przede wszystkim jako romantyk i patriota, który architekturę traktował jako sztukę symboliczną wyrażającą najważniejsze, w tym patriotyczne treści.

Wymienione i opisane w książce dzieła architektoniczne Zubrzyckiego sytuują go wśród największych polskich twórców przełomu wieku, o dorobku porównywalnym z takimi luminarzami architektury jak Teodor Talowski, Józef Pius Dziekoński, Konstanty Wojciechowski czy Sławomir Odrzywolski.

Książka przedstawia teorie stylów architektonicznych tworzone przez profesora Zubrzyckiego. Nie tylko funkcjonujące od lat  w obiegu naukowym styl nadwiślański i zygmuntowski, ale również ewolucję poglądów z ostatniego okresu życia architekta prowadzącą do teorii słowianofilskiej, spójnej z takimi tendencjami w sztuce  II Rzeczypospolitej.

Autor przedstawił również nieznaną dotąd aktywność społeczną i zawodową architekta w strukturach zajmujących się odbudową kraju w czasie I wojny światowej i po odzyskaniu niepodległości.

Nakreślone w książce konflikty występujące w środowisku architektonicznym i konserwatorskim uzupełniają obraz epoki przełomów wieków o racje strony opozycyjnej do głównego nurtu przemian, której przedstawicielem był Jan Sas-Zubrzycki. Ukazują Zubrzyckiego jako wyrazistego obrońcę historyzmu i ewolucyjnych dróg przemian w architekturze, przeciwnika secesji i modernizmu.

Autor przedstawiając twórczą postawę tego dotychczas powszechnie uważanego za spóźnionego o jedno pokolenie architekta epoki historyzmu umożliwił czytelnikom zapoznanie się z racjami architekta. Wykazał, że Zubrzycki nie był architektem schyłku wieku historyzmu, ale aktywnym również w latach międzywojennych twórcą, wchodzącym swoimi dziełami w polemiczny dyskurs z środowiskiem architektów i konserwatorów.