Dzwony i wieże wawelskiej Katedry

 Dzwon kościelny – wytwór rzemiosła ludwisarskiego, konsekrowany i ochrzczony przez biskupa w uroczystym obrzędzie, obdarzony głosem i imieniem własnym – jest istotą jakby żywą. Jako artefakt jest obiektem badań – na styku historii ludwisarstwa i rzemiosła artystycznego, liturgiki, ale też epigrafiki, heraldyki, a nawet numizmatyki i sfragistyki. Dzwon w swoich funkcjach należy do ,,zjawisk długiego trwania”. Wieża zaś, jako subdominanta pejzażu kulturowego, oraz dobywające się z niej dźwięki dzwonów to dwa ważne – acz różne – elementy tożsamości danej przestrzeni. Z punktu widzenia liturgii wieża kościelna spełnia funkcję dzwonnicy, choć z upływem czasu zaczęła pełnić również funkcję wieży zegarowej.

Na trzech wieżach wawelskiej Katedry jest jedenaście dzwonów, w tym dwa cymbały zegarowe. Ten znakomity zespół tworzą: dzwon o cechach romańskich, cztery dzwony gotyckie, dwa renesansowe, dwa z XVII w. oraz jeden trzykrotnie przelewany, w obecnej postaci z połowy wieku XVIII. Tego historycznego zespołu w 2014 r. dopełnił dzwon dedykowany św. Janowi Pawłowi II. Mamy tu więc jeden z najstarszych dzwonów w Polsce (Nowak) i ten najpotężniejszy, najsłynniejszy – dzwon Zygmunt. Ufundowany przez króla Zygmunta Starego, odlany przez Hansa Behema z Norymbergi w Krakowie, jest arcydziełem renesansowego ludwisarstwa. Dzwonił na wszystkie święta roku liturgicznego, ale też uświetniał swym głosem uroczystości państwowe, takie jak koronacje, hołdy, triumfy wojenne i monarsze pogrzeby. Odzywał się w chwilach radości i smutku, stając się żywym świadkiem polskich dziejów. Postrzegany jako mistyczne ogniwo, łączące wielką przeszłość z czasem aktualnym, w XIX w. urósł do rangi jednego z symboli narodowych.

Żaden z wawelskich dzwonów nie został dotąd należycie zbadany, a rozproszona literatura o nich powtarza wiele błędnych stwierdzeń. Mieczysław Rokosz – historyk i dzwonnik wawelski – dzięki źródłowym kwerendom oraz zbadaniu samych dzwonów rzuca światło na ich prawdziwe dzieje. Nie zapomina też o tych niezachowanych, Wawel bowiem już od tysiąca z górą lat rozbrzmiewa dźwiękiem dzwonów. Autor nie pomija również zagadnień prozaicznych, takich jak obsługa dzwonów czy ich awarie i naprawy. Książka jest monografią historyczną dzwonów i wież wawelskiej Katedry, napisaną rzetelnie a lekkim piórem i bogato zilustrowaną.