Sztuka małych form. Studia nad produkcją i wzornictwem polskiej biżuterii w latach 1945-1989
Michał Myśliński
Stron: 184
Dział: historia sztuki i architektury
ISBN: 9788366519251
|
|
---|---|
Poruszone w tej publikacji zagadnienia dotyczą głównie spółdzielni podległych Cepelii. W kilku z nich — przede wszystkim warszawskiej ORNO, krakowskiej Imago Artis, poznańskich Rytosztuce i Juwelii, łódzkiej Metaloplastyce, gdańskich Bursztynach (do 1973 roku pod nazwą Wytwórnia Wyrobów Bursztynowych) — dość szybko, bo już około 1950-1952 roku, zdecydowano o podjęciu produkcji biżuterii, co sprawiło, że stanowiły one pod tym względem zwartą grupę wytwórczą. Zbieżna była również ich geneza (wyjątkiem były m.in. ORNO i zielonogórska Lubuska), bardzo często oparta na przymusowym uspołecznieniu pod koniec lat 40. XX wieku wielu prywatnych zakładów i wytwórni, które stawały się źródłem rzemieślników dla powoływanych spółdzielni. Ponadto, choć biżuteria produkowana w spółdzielniach i przedsiębiorstwach państwowych bywała bardzo często przez indywidualnych twórców traktowana pobłażliwie jako masowa i „nieartystyczna", trzeba wyraźnie podkreślić, iż Polki nosiły ją przez ponad 40 lat, tym samym stanowiła więc wyznacznik oraz dowód zmieniających się trendów, mód i tendencji stylowych. Nie będzie wobec tego przesadą stwierdzenie, że biżuteria ta miała charakter ogólnopolski — tak w zakresie dostępności, jak i w pewnych kategoriach znaczeniowych.
Określenie „sztuka małych form", niezwykle trafnie opisujące tworzone w Polsce w 2. połowie XX wieku wyroby z ceramiki, szkła i drewna a także tkaniny oraz biżuterię wykonywane indywidualnie lub produkowane w spółdzielniach i przedsiębiorstwach państwowych, jako pierwsza wprowadziła do naukowego obiegu Irena Huml. Sformułowanie to autorka konsekwentnie stosowała w swoich publikacjach, ponieważ jej zdaniem to nie wielkość, użyty materiał i sposób produkcji powinny decydować o uznaniu artystycznych walorów dzieła. Pojęcie to miało zwrócić uwagę historyków sztuki i krytyków na tę sferę tzw. sztuki użytkowej w Polsce, którą w publikowanych syntezach zazwyczaj pomijano lub kwitowano zaledwie kilkoma zdaniami. Konsekwentna postawa badawcza Ireny Huml doprowadziła do tego, że dziś przedmioty ze sfery wzornictwa okresu PRL są pełnoprawnym obiektem badań i polemik naukowych, publikacji oraz wystaw muzealnych. Przywołanie w tytule niniejszej książki terminu autorstwa Ireny Huml jest wyrazem szacunku wobec zapoczątkowanych przez nią badań, a jednocześnie ma podkreślić wagę omawianych zjawisk artystycznych, odnoszących się do biżuterii i galanterii wykonywanej w 2. połowie XX wieku w Polsce ze srebra oraz innych materiałów. Z perspektywy 30 lat po dokonanym w Polsce w 1989 roku przełomie politycznym można zauważyć, że rozpoczęta wówczas destrukcja, a następnie likwidacja polskiego przemysłu złotniczo-jubilerskiego nie tylko przyniosła niepowetowane straty gospodarcze i społeczne, ale również znacznie zahamowała zapoczątkowane w tym czasie badania nad wzornictwem artystycznym biżuterii i galanterii produ-kowanej po 1945 roku. SPIS TREŚCI: PODZIĘKOWANIA 7WSTĘP 9STAN I PERSPEKTYWY BADAŃ NAD POLSKĄ BIŻUTERIĄ POWOJENNĄ 13 PRODUKCJA 27Geneza polskich wytwórni i jej wpływ na produkcję i wzornictwo biżuterii powojennej 27Organizacja państwowego przemysłu jubilerskiego 34Organizacja polskich szlifierni kamieni szlachetnych i ozdobnych 40 Wzorcownia szlifierni w Kłodzku 53Epizod importowy — biżuteria radziecka i chińska 59 WZORNICTWO 65Geneza i przemiany wzornictwa polskiej biżuterii powojennej 65Biżuteria autorska i biżuteria „masowa" 72Pierwowzory, modele, wzorcownie polskiej biżuterii powojennej 81Biżuteria „modułowa" 85Polskie kamienie ozdobne — nefryt, chryzopraz, agat 89Biżuteria kamienna jednorodna 94Substytuty, zamienniki i nowe surowce w realizacjach polskiej biżuterii powojennej 96Metale nieszlachetne w praktyce projektowej 98Biżuteria miedziana i mosiężna 101Szkło, ceramika i jubilerskie kamienie syntetyczne 107Imitacje złota, srebra i bursztynu 111Drewno, kość słoniowa i bawola, poroże 116Rozwiązania techniczne wobec wzornictwa polskiej biżuterii powojennej 121Łańcuszki i łańcuchy, zapięcia 122Łączenia i zapięcia bransoletek 125Zapięcia broszek i broszkowisiorów 128Zapięcia i łączenia spinek mankietowych 130 IKONOGRAFIA 133Świat przyrody — motywy roślinne 135Świat przyrody — motywy zwierzęce 138Pamiątki uroczystych obchodów i rocznic 144Dewocjonalia, biżuteria religijna i okolicznościowa 148 ASPEKT SPOŁECZNY POLSKIEJ BIŻUTERII POWOJENNEJ 153Biżuteria „demokratyczna" i biżuteria dostępna 153Estetyka sprzedaży biżuterii 158Polska biżuteria powojenna jako obiekt kolekcjonerski — identyfikacje 163Przeróbki i fałszerstwa 167 PODSUMOWANIE 169BIBLIOGRAFIA 171ŹRÓDŁA ILUSTRACJI 178INDEKS OSÓB 179
Michał Myśliński
Instytut Sztuki PAN, 2021
Dział: historia sztuki i architektury
Stron: 184
ISBN: 9788366519251