Całość i sens. Ćwiczenia historycznoliterackie

Prof. dr hab. Dariusz Kulesza, kierownik Zakładu Literatury Międzywojennej i Współczesnej UwB oraz wydziałowych studiów doktoranckich. Autor książek: Tragedia ukrzyżowana. Dramaty chrześcijańskie R. Brandstaettera i J. Zawieyskiego [1999], Pożegnanie z miastem. Szkice, artykuły, recenzje...[2006], Dwie prawdy. Z. Kossak i T. Borowski wobec obrazu wojny w polskiej prozie lat 1944-1948 [2006], Z historią literatury w tle (Daty, osoby, miejsce) [2011], W poszukiwaniu istoty rzeczy. Studia i portrety [2015] oraz monografii Epopeja. Myśliwski, Herbert, Mrożek [2016]. Współautor Słownika poetów polskich [1997]. Przygotował do druku poezje Wiesława Kazaneckiego (Panie / Zbuduj ten most nad rzeką) [2009]. Redaktor i współautor tomu Tradycja i przyszłość genologii [2013] oraz, razem z Jarosławem Ławskim, monografii Z ducha Franciszka Karpińskiego. Studia i rozmowy[2015]. Współredaktor czterech monografii naukowych dotyczących cykli, cykliczności oraz literatury religijnej. Publikował m. in. w „Pamiętniku Literackim”, „Ruchu Literackim”, „Przeglądzie Humanistycznym”, KUL-owskim „Ethosie”, „Przeglądzie Powszechnym”, dominikańskim periodyku „W drodze”, „Kijowskich Studiach Polonistycznych”, białostockiej „Kulturze”, „Kartkach”, „Bibliotekarzu Podlaskim” i w „Białostockich Studiach Literaturoznawczych”.

Monografia Dariusza Kuleszy dzieli się na trzy części: Rozgrzewka, Proza, Poezja. W części pierwszej autor sięga po teksty z końca dziewiętnastego stulecia oraz pierwszej połowy kolejnego, choć punktem odniesienia jest ich powojenna recepcja. Ten fragment publikacji obejmuje artykuły: Wprowadzenie albo ćwiczenia historycznoliterackie: plan zajęć, Między romantyzmem i socjalizmem. Młodzi pozytywiści z „Przeglądu Tygodniowego w powojennych syntezach historycznoliterackich oraz Znany nieobecny. Powojenna recepcja prozy Tadeusza Micińskiego. Kulesza nawiązuje do zagadnień wiadomych historykom literatury, ale oświetla je z nowej strony, odnosząc się głównie do spraw związanych z socjologią odbioru oraz kategorią procesu historycznoliterackiego.

Część druga skupia się na literaturze wojny i okupacji, ze szczególnym uwzględnieniem prozy obozowej. Autor jest jej znakomitym znawcą. Cztery artykuły zgromadzone w tym fragmencie pracy to albo oryginalne ujęcia tematów już znanych, albo podjęcie tematów co prawda znanych, ale wciąż niewystarczająco opisanych. Do nich należy artykuł Kobiety w obozowej prozie Tadeusza Borowskiego. W tej części wyróżniłbym również prekursorski szkic Polska literatura obozowa. Kilka pytań o syntezę, której nie ma.

Część trzecia jest najobszerniejsza. Dotyczy relacji między współczesną poezją a tematyką sacrum. Autor koncentruje się głównie na twórcach z kręgu „Toposu” (przede wszystkim na Krzysztofie Kuczkowskim i Przemysławie Dakowiczu). Sposoby przejawiania się sfery sacrum w literaturze najnowszej śledzi Kulesza m.in. w szkicach: Jak to z sacrum było (w PRL-u) i co się z nim stać może (w III RP), a także Co by było gdyby. O polskiej poezji współczesnej z „amerykańskiego” punktu widzenia.

Dariusz Kulesza pisze językiem komunikatywnym. Badacz przemawia w sposób jasny i klarowny, a część trzecia monografii stanowi optymalne połączenie dyskursu naukowego ze stylistyką właściwą krytyce literackiej. Jego szkice czyta się z przyjemnością.

Z recenzji Sławomira Buryły