Budowa fizyczna człowieka na ziemiach polskich wczoraj i dziś

Poszukiwanie odpowiedzi na pytania o warunki życia, kondycję biologiczną i wygląd naszych przodków coraz częściej wykracza poza obszar analiz jednej dziedziny wiedzy. Książka Budowa fizyczna człowieka na ziemiach polskich wczoraj i dziś jest owocem takiej właśnie interdyscyplinarnej współpracy uczonych: nie tylko historyków, ale także antropologów (fizycznych), biologów ewolucyjnych, archeologów i demografów.

Zbiór otwiera artykuł dotyczący zmian w budowie ciała ludności Polski, ich przyczyn oraz możliwości traktowania jako miary rozwoju gospodarczego i warunków bytowych w naszym kraju. Kolejne teksty przedstawiają biologiczny standard życia ludności miejskiej, wiejskiej i różnych grup ludności żydowskiej. Jest tu miejsce na opis tragicznych następstw I wojny światowej dla mieszkańców polskiej wsi, rabowanej przez rozmaite armie i niedożywionej. Ale i na wyniki badań przeprowadzonych na podstawie rejestrów poborowych z Warszawy mówiące o tym, jak znaczny postęp w poziomie życia nastąpił w tym mieście w ostatniej ćwierci XIX i na początku XX wieku. Druga część zbioru została poświęcona zastosowaniu technik antropologicznych w badaniach pradziejowych i współczesnych. Omówiono tu takie zagadnienia, jak wyznaczniki stresu fizjologicznego na materiale szkieletowym, związki między dietą a statusem społecznym ludności we wczesnośredniowiecznej Polsce dające się określić na postawie izotopów trwałych kolagenu kostnego czy relacja między ewolucją mózgu a sprawnością psychomotoryczną oraz budową ciała wynikająca z ankietowych badań żywieniowych. Z artykułów zamieszczonych w tej części publikacji dowiemy się na przykład, o czym świadczy nasilona próchnica stwierdzona u średniowiecznych mieszczan pochowanych w kościele św. Elżbiety we Wrocławiu, dlaczego w szczątkach cystersów występują skostnienia przyczepów mięśniowych oraz co w naszym pożywieniu wpływa na refleks.

Zaletą książki jest wielość ujęć i prezentacja bogatego instrumentarium badawczego. Rezultaty prac pozahistorycznych pozwalają lepiej zrozumieć mechanizmy dostosowania człowieka do środowiska – co dotyczy i przeszłości, i teraźniejszości.

Publikacja jest plonem konferencji naukowej pt. „Budowa fizyczna człowieka na ziemiach polskich: wczoraj i dziś”, która odbyła się 19 marca 2016 r. na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Konferencja została zorganizowana przez Wydział Biologii i Nauk o Środowisku UKSW oraz Muzeum Historii Polski.