Ponad czasem. Mój dziad i tragedia żydowskiego Wiednia

Ponad czasem. Dawid Oppenheim i tragedia żydowskiego Wiednia ma formę biografii dziadka Petera Singera ze strony matki – Dawida Oppenheima –  którego Singer nigdy nie poznał. Książka jest próbą odtworzenia życia dziadka na podstawie rodzinnych dokumentów, źródeł archiwalnych, utworów literackich, protokołów zebrań Towarzystwa Freuda i Adlera oraz prywatnej korespondencji, m.in. listów Dawida Oppenheima i Amalii Pollak, późniejszej żony, oraz ich listów do córek pisanych w czasie II wojny światowej (w 1938 zdołały opuścić Wiedeń i znaleźć schronienie w Australii). Singer wierzył, że „zapoznanie się z  tekstami Dawida Oppenheima to naprawienie – choć w nieskończenie maleńkim, lecz jednak dość namacalnym stopniu – zła wyrządzonego przez Holokaust”. Odwiedził miasta, w których Dawid żył, uczył się, odpoczywał, pracował – Brno, Wenecję, Wiedeń. Pojechał do Theresienstadt, aby zobaczyć miejsce, w którym dziadek zginął.
    „To, co nas łączy, trwa ponad czasem” – pisał Dawid Oppenheim do Amalii Pollak. Do ponadczasowości wartości humanistycznych Singer odwołuje się w książce wielokrotnie.
    Dawid Oppenheim (1881–1943) pochodził z rodu rabinów, lecz sam nie był człowiekiem religijnym – całkowicie zasymilował się w kosmopolitycznym Wiedniu. Jako utalentowany, dobrze zapowiadający się naukowiec (studiował filologię klasyczną i zrobił doktorat z tej dziedziny) wybrał karierę nauczyciela szkoły średniej. W renomowanym wiedeńskim Akademisches Gymansium wykładał  grekę i łacinę i wywarł niezatarte wrażenie na swych uczniach. Współpracował z czołowymi postaciami ówczesnego intelektualnego Wiednia – był aktywnym członkiem towarzystwa Zygmunta Freuda, później Alfreda Adlera. Wraz z Freudem napisał książkę Dreams in Folklore (Sny w tradycji ludowej).
    Dawid poślubił Amalię Pollak – jedną z pierwszych i najbardziej uzdolnionych kobiet, które ukończyły Uniwersytet Wiedeński (Singer zastanawia się, co mogłaby osiągnąć jego babka, gdyby nie zaniechała własnej kariery zawodowej, poświęcając się mężowi). Małżeństwo Dawida i Amalii było bardzo udane. Z korespondencji, którą Dawid i Amalia prowadzili w okresie narzeczeństwa, wynika, że oboje przed poznaniem się byli zainteresowani osobami tej samej płci, stworzyli jednak szczęśliwy związek, z którego urodziły się dwie córki (jedna z nich – Kora – była matką Petera Singera).
    Dawid walczył na wielu frontach I wojny światowej. Singer, wykorzystując fakty z życia dziadka, pokazuje szersze spektrum wydarzeń tego czasu, „koniec pewnej epoki” i powojenną Austrię, wchłoniętą ostatecznie przez nazistowskie Niemcy (Anschluss w 1938 roku). Nowe okoliczności czynią życie Oppenheimów coraz bardziej  tragicznym. Dawid traci pracę w szkole, a wkrótce potem musi wraz z rodziną opuścić mieszkanie. Niektórym członkom rodziny – w tym rodzicom Petera Singera i siostrze matki – udaje sie w porę zbiec do Australii, Dawidowi i Amalii zaś – z różnych powodów – nie. Rozpaczliwe wysiłki córek podejmowane w celu uratowania rodziców od nieuchronnej katastrofy kończą się niepowodzeniem. Amalia i Dawid pozostają w Wiedniu. Doświadczają coraz większych prześladowań, aż w końcu zostają deportowani do obozu koncentracyjnego w Theresienstadt.
    Dawid zmarł tam z wycieńczenia i wskutek odnowienia się starej choroby. Amalii udało się przeżyć. Po wyzwoleniu wróciła do Wiednia i po roku dołączyła do swoich córek w Australii.
    Z listów Singer dowiaduje się, że jego dziadkowie ze strony ojca zostali deportowani do łódzkiego getta i zginęli zagazowani w Chełmnie nad Nerem.
    Singer, poznając intelektualne życie dziadka, odkrywa, że ich poglądy na temat etyki i natury ludzkiej są podobne. Dostrzega, że zaangażowanie Dawida w sprawy świeckiego humanizmu „odbiło się echem” w jego własnym życiu i karierze zawodowej.
     Singer nie żali się ani nie oskarża, lecz przekonuje, że wiara jego dziadka w świat, „w którym na nowo możemy cenić ludzkie, niesekciarskie, uniwersalne wartości, zawarte w dziełach największych pisarzy – zarówno antycznych jak i współczesnych – jest wiarą »ponad czasem«”.
    Ta niezwykle poruszająca książka, od początku naznaczona tragicznym losem bohaterów, jest sprzeciwem Petera Singera wobec anonimowości ponurych statystyk Holokaustu. To książka, która informuje, uczy, wzrusza, a niekiedy też bawi. Po raz pierwszy została wydana w Australii w 2003 roku.