Eschatologia i rewolucja

 Dymitr Mereżkowski (1865-1941) – rosyjski poeta, powieściopisarz i dramaturg, prekursor symbolizmu i czołowa postać rosyjskiego modernizmu. Uznawał się za ucznia Friedricha Nietzschego i Fiodora Dostojewskiego, jednak w odróżnieniu od swoich mistrzów nie poprzestawał na teorii, lecz dążył do wcielenia swoich idei w życie. Mikołaj Bierdiajew określał go mianem myśliciela radykalnego, rewolucjonisty „wyczekującego przewrotów geologicznych i katastrof kosmicznych”, mających przeobrazić całość bytu, tak doczesnego, jak i wiecznego. Ta skłonność do kreowania maksymalistycznych idei najsilniej uwidoczniła się w filozoficznej publicystyce Mereżkowskiego, a szczególnie w jego koncepcji teokratycznej anarchii, sformułowanej i rozwijanej w latach rewolucji rosyjskiej.

To właśnie czas pomiędzy krwawą niedzielą 1905 roku a przewrotem październikowym roku 1917 był w świadomości wielu rosyjskich filozofów czasem czystej potencji dziejowej, stwarzającej szansę przemiany świata w raj na ziemi. W tym rewolucyjnym tyglu idei, w walce o rząd dusz i zyskanie miana głównej narracji rewolucji, teokratyczna anarchia Mereżkowskiego była koncepcją nieoczywistą, często zaskakującą, przekraczającą dotychczasowy słowianofilsko-okcydentalistyczny paradygmat myśli rosyjskiej i jednocześnie korespondującą z zachodnim millenaryzmem, mesjanizmem, anarchizmem czy chrześcijańskim modernizmem. To pomieszanie woni kadzideł i swędu nitrogliceryny zrodziło filozofię tyleż fascynującą, co niebezpieczną, ukazując tym samym, jak różnymi ścieżkami rewolucyjna pycha rozumu, dążąc do urzeczywistnienia raju, realizuje piekło na ziemi. To także dowód, że rewolucja rosyjska nie musiała zakończyć się bolszewickim piekłem – mogła też zakończyć się piekłem neochrześcijańskim.

Daniel Wańczyk – filozof, tłumacz, doktor nauk humanistycznych w zakresie filozofii (Uniwersytet Jagielloński). Ukończył filozofię, filologię rosyjską oraz politologię. Stypendysta m.in. Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego (Moskiewski Uniwersytet Państwowy im. MW Łomonosowa) oraz Komisji Europejskiej (Petersburski Uniwersytet Państwowy). Jego zainteresowania skupiają się na historii filozofii rosyjskiej, historii idei i filozoficznych aspektach literatury.