Polskie Wilno 1919-1939

Jest to pierwsza w języku polskim monografia przedwojennego – polskiego wówczas Wilna. To, czego nie potrafili czy z tych czy innych powodów nie chcieli dokonać historycy krajowi, dokonał w niełatwych dla historyka warunkach emigracyjnych Marian Kałuski.

Józef Szyłejko, Prezes Zarządu Głównego Towarzystwa Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej we słowie wstępnym do książki pisze m.in.:

Wszystko piękno w mej duszy przez Wilno pieszczone. Tu pierwsze słowa miłości, tu pierwsze słowa mądrości, tu wszystko, czym dziecko i młodzieniec żył w pieszczocie z murami i w pieszczocie z pagórkami. Jedno z najpiękniejszych miast na świecie. – tak o Wilnie pisał Józef Piłsudski.


22 kwietnia 1919 r. Naczelny Wódz wydał Odezwę do mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego, w której przedstawił wizję federalistycznego państwa, skupiającego ziemie I Rzeczpospolitej. W tym czasie Polska nie miała jeszcze ustalonych granic, trwało ich ,,wyrąbywanie” w operacjach zbrojnych i na polu dyplomatycznym. W konsekwencji tych wydarzeń Wilno powróciło do Polski i stało się wiele znaczącym miastem II Rzeczpospolitej.

Monografia Polskie Wilno 1919-1939 Mariana Kałuskiego jest pierwszym i wyjątkowym opracowaniem ukazującym fenomen Wilna głęboko tkwiący w świadomości Narodu Polskiego. ,,Benedyktyńska” praca autora nad tworzeniem tego dzieła zasługuje na wielki szacunek i uznanie. Książka ukazuje bowiem historię miasta i wkład jego mieszkańców w rozwój różnych dziedzin życia w okresie II Rzeczpospolitej, opisuje również powojenne losy wilnian oraz ich zasługi w odbudowie Państwa Polskiego.

Publikacja ma wielkie walory poznawcze i wychowawcze, wzbogaca nasza wiedzę o historii II Rzeczpospolitej i przybliża niepowtarzalną atmosferę ówczesnego Wilna.
Czytelnik znajdzie w niej także wiele nieznanych do tej pory faktów z niedawnej historii Polski, przedstawiających dramatyczne losy Wileńszczyzny.

W 1945 roku, po wojennej tułaczce pracownicy naukowi i administracyjni Uniwersytetu Stefana Batorego, rozwiązanego przez władze litewskie w grudniu 1939 roku, przybyli do Torunia, stając się założycielami Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Żywa w środowisku uniwersyteckim pamięć o Wilnie doprowadziła do powstania 17 listopada 1988 roku Towarzystwa Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej. Pierwszym prezesem honorowym została prof. Wilhelmina Iwanowska – docent USB, a prezesem Zarządu Głównego prof. Sławomir Kalembka – urodzony w Wilnie, późniejszy rektor UMK. Pomysłodawcą i inicjatorem powstania Towarzystwa był absolwent UMK Wiesław Żurowski. Pierwszym członkiem honorowym Towarzystwa został J.E. ks. kardynał Henryk Gulbinowicz.

12 listopada 2015 roku z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej, przy wsparciu prezydenta miasta Torunia Michała Zaleskiego i rektora UMK prof. Andrzeja Tretyna, na Dworcu Głównym PKP w Toruniu zastała odsłonięta Tablica Pamiątkowa poświęcona pracownikom naukowym i administracyjnym Uniwersytetu Stefana Batorego, którzy 70 lat wcześniej utworzyli Uniwersytet Mikołaja Kopernika – Toruń pamięta o Wilnie.

W roku 2019 będziemy również obchodzili wielkie rocznice związane z życiem akademickim Wilna, a mianowicie 440. rocznicę założenia Uniwersytetu Wileńskiego przez króla Stefana Batorego w 1579 roku i 100. rocznicę wskrzeszenia tej uczelni w 1919 roku przez Marszałka Józefa Piłsudskiego w postaci Uniwersytetu im. Stefana Batorego.

Wydanie monografii ,,Polskie Wilno 1919 – 1939” w okresie tak bogatym w uroczyste rocznice pogłębi również wiedzę o wielkich zasługach wileńskiego środowiska uniwersyteckiego dla Rzeczpospolitej i jednocześnie będzie miłym akcentem obchodów 30-lecia powstania Towarzystwa Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej. (Józef Szyłejko)