Quo vadis Henryka Sienkiewicza. Od intencji do tekstu

Przebieg organizowania się semantyki Quo vadis dowodzi, że jest to tekst o przemianie, o przekształcaniu się duchowości przy uwzględnieniu zależności, istniejących pomiędzy określonym momentem historycznym a interpretacją przedstawionych wydarzeń. Powstaje więc mit pierwotnego chrystianizmu, a utwór cechuje swoista koncentracja na idei miłości bliźniego. Ze względu na tę właściwość wyznaczyć można temu dziełu szczególną pozycję w dorobku pisarza, decydującego się na przyjęcie odpowiedzialnej roli autorytetu moralnego przede wszystkim, ale nie tylko w kulturze polskiej. Wpisuje się w tę problematykę zagadnienie wykorzystywania dzieła do celów parenetycznych. Zwrócenie się ku chrześcijaństwu archetypowemu w sposób uwydatniający te cechy, które decydują o jego żywotności, nie przesądza zarazem wymowy jednostronnej. Realizacja artystyczna zapewnia możliwość dostrzeżenia także innych, klasycznych wartości. Dodatkowa płaszczyzna znaczeń powieści wysuwa się na plan pierwszy za sprawą kreacji Petroniusza, wyrastającego na główną figurę świata przedstawionego. Jak zaznacza T. Bujnicki, „ów agnostyk i sceptyk, wygłasza sądy, które nie są degradowane w konfrontacji z wiarą chrześcijan; stanowią ich równoważną opozycję”. Oznacza to, że opozycje świata przedstawionego choć rozkładają się na biegunach, pozwalają właśnie poprzez antynomię na stwierdzenie jedności postaw duchowych, reprezentujących uniwersalne wartości. Ujęcie całości wprowadza na wieloznaczny system związków, które prowadzą do rozbieżnych interpretacji i skrajnych nieraz reakcji krytycznych.