Mendog. Król litewski (ok. 1203-12 sierpnia 1263)

Spośród najdawniejszych władców Litwy, poprzedników Jagiełły i Witolda, największą uwagę historiografii od dawna przyciąga pierwszy z nich – Mendog. Wynika to głównie z wybitnej roli tego monarchy w genezie państwa litewskiego. Dzieło jego życia – zjednoczenie ziem Litwy, dające podstawę dla jej bytu państwowego – okazało się trwałe i zapewniło mu poczesne miejsce w historii. Na widowni dziejowej pojawił się po raz pierwszy w 1219 r., kiedy to widzimy go w gronie zawierających układ pokojowy z Rusią Halicką kniaziów litewskich, jako jednego ze „starszych” wśród nich. W Europie zasłynął przez przyjęcie chrztu (1251 r.) i koronację (1253 r.) – wydarzenia, które uczyniły zeń prekursora tendencji związania Litwy ze światem zachodniego chrześcijaństwa. Twórczość badaczy, a także pisarzy i poetów inspirowały obok wspomnianych faktów również inne – walka Mendoga z rywalami o władzę i kobiety, jego sojusz z Krzyżakami, a następnie zerwanie tego przymierza, połączone z powrotem do religii przodków, wreszcie śmierć z ręki spiskowców.

(Wprowadzenie, prof. dr hab. Jan Jurkiewicz)